Έθιμα


Η «Ανδρομάνα» στη Δεσκάτη

Παρασκευή 17-4-2015

Η «Ανδρομάνα», είναι ένα σπάνιο έθιμο με το οποίο οι κάτοικοι της Δεσκάτης αποχαιρετούν ανήμερα της Ζωοδόχου Πηγής το Πάσχα.Το έθιμο αυτό που αποτελείται από ιδιόρρυθμα παραδοσιακά τραγούδια και χορούς της Πασχαλιάς, συναντάται μόνο στη περιοχή μας και αναβιώνει εδώ και αρκετές δεκαετίες πάντα αυτή την ημέρα, την πρώτη Παρασκευή μετά το Πάσχα.Η «Ανδρομάνα» ξεκίνησε την εποχή της Τουρκοκρατίας, όπου ήταν ο καλύτερος τρόπος, με τον οποίο οι Δεσκατιώτες περνούσαν τα μηνύματα της λευτεριάς και της επανάστασης με τις αλληγορικές έννοιες των τραγουδιών και μάλιστα με την παρουσία των Τούρκων.Το έθιμο ξεκινά με τον «τρανό» χορό, ο οποίος στήνεται στην κεντρική πλατεία και αποτελείται από ομάδες χορευτών των είκοσι ατόμων, που χορεύουν σε κύκλους, με αργό ρυθμό, τραγούδια της περιοχής τα οποία τραγουδιόνται μόνο Παρασκευή μετά το Πάσχα.
Μερικά από τα τραγούδια αυτά αναφέρονται στα χρόνια της σκλαβιάς από τους Τούρκους, όπως το τραγούδι «Τα λειβάδια», τα οποία δεν είναι άλλα από την Ευρώπη και τις «μεγάλες δυνάμεις», από τις οποίες η «Μούλα», η Ελλάδα, περιμένει τη βοήθειά της για να απελευθερωθεί από τον «κατή», την Τουρκία, όπως και οι άλλες «Μούλες», οι χώρες που ήδη είχαν απελευθερωθεί.

Κάτω στα λειβάδια και ως τα λειβαδίτσια
βόσκουν μούλις, βόσκουν κι αριοβόσκουν
κι μια μούλα στέκει, στέκει κι δε βόσκει
κι δεν αριοβόσκει κι άλλις την ρωτούσαν:
«Τι έχεις μούλα μ’ τι έχεις, τι έχεις κι δε βόσκς
τι έχεις κι δε βόσκεις και δεν αριοβόσκ’ς;»
Τι να’ χω η μαύρη μ’ να ’χω, πήραν τουν καλό μ’
πήραν τουν καλό μου παν’ να τουν κριμάσ’ν
παν να τουν κριμάσουν στου κατή τις πόρτις
στου κατή τις πόρτις κι τα παραθύρια.

Στο τέλος του εθίμου χορεύεται η «Ανδρομάνα», ένας χορός που αποτελείται από άνδρες που σχηματίζουν τρία πατώματα, έξι στο πρώτο, πέντε στο δεύτερο-πάνω στις πλάτες των πρώτων και άλλοι τρεις στην κορυφή.

Η ανθρώπινη πυραμίδα που σχηματίζεται, δίνει την ευκαιρία στο χορό να αλλάξει και τους ρυθμούς των τραγουδιών, που από αργούς και λυπητερούς μετατρέπονται σε γρήγορους και εύθυμους. Είναι μάλιστα και η στιγμή που τραγουδιέται το 
«"..ώρα καλή σου πασχαλιά
και πίσω να γυρίσεις
και όπως μας άφκεις να
μας βρεις κι ακόμα κι
καλύτερα.." », 
το τραγούδι με το οποίο γίνεται το «κατευόδιο -ξεπροβόδισμα-της Πασχαλιάς».

Η «Ανδρομάνα», σύμφωνα με την παράδοση συμβολίζει την Παναγία, που παρότι αυτές τις ημέρες σωριάστηκε από τον πόνο, διατήρησε μέσα της την ανδρεία, ενώ κατά μια άλλη εκδοχή συμβολίζει επίσης και την Άνοιξη που ξαναγεννιώνται όλα, όπως ανέμεναν το ίδιο οι σκλαβωμένοι Έλληνες να ξαναγίνει με την Ελλάδα.

πηγή: ΕΜΟΔ

 

Κούλουμα 2015 στο Δασοχώρι Γρεβενών

23-02-15 

Στην  πλατεία του χωριού μας  πραγματοποιήθηκε, μετά από χρόνια, εκδήλωση για την Καθαρά Δευτέρα, τα γνωστά παραδοσιακά κούλουμα. Οι καιρικές συνθήκες δεν ήταν οι καλύτερες,  όμως  οι χωριανοί μας έδωσαν το παρόν και γεύτηκαν τη φασολάδα. 
Το παρόν έδωσε και ο Δήμαρχός μας Δημήτρης Καραστέργιος τον οποίο ευχαριστούμε για την προσφορά του.
 Συγχαρητήρια ανήκουν και σε όλους όσους φρόντισαν γι αυτήν την εκδήλωση.
Χαιρετίζουμε τέτοιες εκδηλώσεις  και ευχόμαστε  ανάλογες προσπάθειες για αναβίωση των εθίμων να γίνουν και στο μέλλον.



Χρόνια πολλά και καλή Σαρακοστή.







 Τα κόλιαντα (κάλαντα)

Έτσι λέγονται τα τραγούδια που έχουν ως στόχο τους να φέρουν ένα μήνυμα.
Τα κάλαντα είναι τραγούδια με στίχους που αναγγέλλουν τον ερχομό κάποιας χαρμόσυνης γιορτής (κάλαντα Χριστουγέννων,
Πρωτοχρονιάς) είτε κάποιου θλιβερού γεγονότος (Μ. Βδομάδα - Σταύρωση Χριστού).
Παλιότερα στο χωριό μας ήταν έθιμο την Πρωτοχρονιά να ντύνονται οι νέοι της εποχής, ''νύφες και γαμπροί'', ''αγιοβασίλιδες'', ''καμηλιέρηδες με τις καμήλες'', ''αρκουδιάρηδες με τις αρκούδες'' και να επισκέπτονται με τη σειρά τα σπίτια του χωριού και να εκφράζουν ευχές σε κάθε νοικοκύρη που επισκέπτονταν ή συναντούσαν και στα μέλη της οικογένειάς τους ( τη σύζυγο, το γιο, τη θυγατέρα).
Το κίνητρο
για κείνους που έλεγαν τα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα στο χωριό μας ήταν να αποκομίσουν ένα καλό φιλοδώρημα ή τα πιο συνηθισμένα αγαθά όπως τις ''κολιαντάρες'' (στρόγγυλα κουλουράκια με τρύπα στη μέση) τις οποίες τις περνούσαν σε μια ''ματσούκα'', λουκούμι, ή κάποιο γλυκό όπως κουραμπιέδες.
Επίσης κρέας, τυρί, αλεύρι....στα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς, τα ''Σούρβα'', όπως λέγαμε. Τα υλικά αυτά τα πηγαίναν σε ένα σπίτι για να γίνουν πίτες και το βράδυ όλα τα παιδιά μαζεύονταν για φαγητό και διασκέδαση...
Για να συγκινήσουν το νοικοκύρη οι καλαντάρηδες λέ
γανε και πάρα πολλά παινέματα (σε τούτο το σπίτι το ψηλό, πέτρα να μη ραγίσει κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει) χαρακτηρισμούς (αφέντη, άρχοντα) τόσο για τον ίδιο όσο και για τα άλλα μέλη της οικογένειάς του και με στίχους γεμάτους από εικόνες εκπληκτικής ομορφιάς.



Τα παρακάτω τραγούδια επιμελήθηκε και μας έστειλε η Κατερίνα Μπαράκου

Τα παλιακά κάλαντα (κόλιαντα) του Δασοχωρίου Γρεβενών
Χριστούγεννα Πρωτούγεννα
Χριστούγεννα Πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου
εβγάτε, δέτε, μάθετε πως ο Χριστός γεννιέται
γεννιέται και βαφτίζεται σε ποταμό μεγάλο,
στον Ιορδάνη ποταμό, ψηλά στον Άγιο Αντώνη
και τα βουνά ταράζονταν, τα δέντρα προσκυνούσαν,
κι η Παναγία έλεγε κι η Παναγία λέει:
«Έλα βρε Γιάννη Πρόδρομε Χριστό για να βαφτίσεις».
«Τώρα κινώ κι έρχομαι Χριστό για να βαφτίσω».
« Κι τ’ χρονι μ’ ένα κώλου χιόνι»

Τα επόμενα «κόλιαντα» τα έλεγαν σε σπίτια που υπήρχαν νεογέννητα. Υπάρχει σαφής παραλληλισμός του μωρού του σπιτιού με το νεογέννητο Χριστό.
Ένα μικρό μικρούτσικο
Ένα μικρό μικρούτσικο, μικρό στη σαρμανίτσα,
τρεις βαϊοπούλες το κουνούν και τρεις το κανακεύουν,
και η μια τη μία έλεγε και η μια την άλλη λέει:
«Τι να του αγοράσουμι; γιράκια* κι κουδούνια
για να τ’ ακούει η μάνα του να χαίρεται η καρδιά της
για να τ’ακούει ου πατέρας του να χαίρεται η ψυχή του».
« Κι τ’ χρονι μ’ένα κώλο χιόνι»



*γιράκια: γεράκια, που σημαίνει δώρα (αρχ. γέρας)


Τα επόμενα τα έλεγαν σε σπίτια, όπου υπήρχαν αγόρια σχολικής ηλικίας:
Μανάμ τον κανακάρη σου, μανάμ το μοναχό σου
Τον έλουζες, τον χτένιζες, στον δάσκαλο τον στέλνεις
Κι ο δάσκαλος τον έδερνε με τη χρυσή τη βέργα
«παιδί μου μάθε γράμματα, μάθε τα πινακίδια
Τα γράμματα είναι στο χαρτί κι ο νους σου πέρα πέρα».
Σε σπίτια που είχαν κορίτσια έλεγαν:
Μανάμ τη θυγατέρα σου μανάμ τη μοναχή σου
Την έλουζες, τη χτένιζες, στο δάσκαλο τη στέλνεις κτλ(το
υπόλοιπο είναι ίδιο με το παραπάνω).


Σε σπίτια με κορίτσια σε ηλικία γάμου έλεγαν:
Ιδώ στα σπίτια τα ψηλά, στ’ ανώια τα μιγάλα,
Ιδώ έχουν κόρη ανύπαντρη, κόρη αρραβωνιασμένη,
Την τάζουνι του βασιλιά, την τάζουνι του ρήγα
«δε θέλου ‘γω του βασιλιά δε θέλου ‘γω του ρήγα,
μον’ θέλου τ’ αρχοντόπουλου, του βασιλιά τ’ αγγόνι,
όπου γιννιέται του ταχιά κατάματα τουν ήλιου,
τουν ήλιου βάζει πρόσουπου κι του φιγγάρι αγγάλη
κι τουν καθάριου αυγερινό τουν βάζει δαχτυλίδι».


Σε σπίτι, όπου έμενε βοσκός, έλεγαν:
Τζιουμπάνους εκοιμήθηκε απάνου σε πουρνάρι κι
έχασι χίλια πρόβατα και πεντακόσια γίδια
κανένας δεν επέρναγε να πάει να τον ξυπνήσει,
μόνον ο λύκος πέρασι και τον καλημερίζει:
«Λύκε, μην είδες πρόβατα, λύκε μην είδες γίδια»;
«Πέρα σ’ εκείνο το βουνό, πέρα σ’ εκείν’ τη ράχη,
εκεί ‘ναι χίλια πρόβατα κι πεντακόσια γίδια».


Σε σπίτι όπου έμενε ιδιοκτήτης πολλών αιγοπροβάτων έλεγαν:
Ιδώ σι τούτη την αυλή, τη μαρμαροστρωμένη,
ιδώ έχουν χίλια πρόβατα κι πιντακόσια γίδια,
ιδώ εχουν κι του μπιστικό τον καγκελοφρυδάτο.
«βρε μπιστικέ, βρε μπιστικέ, βρε καγκελοφρυδάτε,
το τίνος ειν’τα πρόβατα το τίνος ειν’ τα γίδια,
 το τίνος είναι το μαντρί με το μαργαριτάρι»;
«τ’ αφέντη μου ειν’ τα πρόβατα, τ’ αφέντη μου ειν’ τα γίδια,
 τ’αφέντη μου κι του μαντρί με το μαργαριτάρι.
Κι αν είναι χίλια κι εκατό να γίνουν τρεις χιλιάδες
κι αν είναι τρεις κι τέσσεριςνα γίνουν δεκαπέντε.
Σαν του μιλίσσι να πιρπατούν, σαν τουμιλίσσι να βάζουν
κι σαν του ζερβουμέλισσου να βάζουν τα κουδούνια».


Σε νέο άντρα, σε ηλικία γάμου, έλεγαν:
Σαν κίνησε ου νιούτσικους να πα ν’ αρραβωνιάσει,
μηδέ τα ρούχα τ’ έβαλε, μηδέ του ντουλαμά του
κι η μάνα τουτου έλεγε κι η μάνα του του λέει:
«Βάλι πιδί μ’ τα ρούχα σου,βάλι του ντουλαμά σου
κι σύρι κι αρραβώνιασι εκείν’ ν’αρχοντοπούλα,
 που’ χει του μάτι σαν ελιά, το φρύδι σαν γαϊτάνι».








2. Πανηγύρι στο χωριό.




Του απόγειμα λοιπόν τσ παραμονής τ΄ Αη ποστόλ΄ έδινι του βακούφι μόνου φαΐ. Στουν τρουβά ή στου καλάθι,  τσιουνάκι, πρόκα κι χλιάρι.... απ΄του σπίτι. Μαζί κι τ΄ φτσέλα μι νιρό κι πουλί όριξι για μαλιμάτι  κι  χουρό......Αυτό τολεγάμι διάκλισι...

Διάκληση.

Η «Διάκληση», δηλαδή η φιλοξενία που προσφέρεται στους πιστούς, γίνεται ανήμερα των Δώδεκα Αποστόλων. Το έθιμο έχει τις ρίζες του από πολύ παλιά και δεν μπορεί ακριβώς να προσδιοριστεί χρονικά η έναρξή του. Ακόμη και οι σημερινοί γέροντες, το βρήκαν τότε από τους παππούδες τους κι αυτοί από τους δικούς τους....


Σήμερα το φαγητό μοιράζετε μετά τον εκκλησιασμό την ημέρα εορτής των Δώδεκα Αποστόλων  σε μια προσπάθεια αναβίωσης του εθίμου. 



 

Ιστορικά αρχεία

  Αγώνες και θυσίες στα χρόνια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα   1942-1945 Θύματα στον αντιστασιακό κι εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα 1941-1944 ...